2007

Ik wil het IHAAU weer opbouwen'


interview in B-Nieuws met Franziska Bollerey.
Anderhalf jaar na de brand praatte hoogleraar architectuur- en stedenbouwgeschiedenis Franziska Bollerey van het Institute for History of Art, Architecture an Urbanism uitvoerig met B-Nieuws. Over het belang van geschiedenis en over opkrabbelen na de brand. "Sommige mensen zijn onvoorstelbaar vrijgevig geweest."

BRAND
"Natuurlijk, het verlies van één mens is erger dan het verlies van een miljoen boeken. Maar die brand is traumatiserend geweest. Het verlies van een belangrijk deel van mijn intellectuele leven. Ook de onderzoekers van de toekomst is iets ontnomen."

--------------------------------------------------------------
I am hearing myself speak, trying to give order to my thoughts when behind me a part of the north wings collapses. A cry of shock and tears of desperation are my reactions. Helplessly and powerless I point towards the rooms of the IHAAU hanging down from the remains of the staircase tower, the remains of the Institute for History of Art, Architecture an Urbanism, my place of work for 30 years. Axel Föhl’s arms are holding me. The northern part of the building collapsed right across the middle of my office, the “cabinet 5.05” on the 5th floor with an enormous noise. (…) The IHAAU lost about 630 running metres of research material, 40.000 slides and historic photographs as well as a considerable collection of posters and catalogues.
(citaat uit een persoonlijk verslag van Franziska Bollerey, in 2008 geschreven voor vrienden en collega's)
--------------------------------------------------------------

OPKRABBELEN
"Ik heb nog lang over de brand gedroomd. De vraag of de afloop onvermijdelijk was, houdt me nog steeds bezig.
Het gaat nu beter. Wat helpt, is dat ik weer bezig ben het instituut op te bouwen en uit alle hoeken steun heb gekregen. Zoveel brieven, zoveel e-mails… Die solidariteit was indrukwekkend."

"Dein Schreiben hat mich sehr bedrückt', schreef een Berlijnse architect aan Bollerey. "Derartige Verluste – materiell und intellektuell – sind eigentlich kaum zu verkraften."

--------------------------------------------------------------
As late as the autumn of 2007 I had transferred about 24 meters of research folders centred on the topics of “Great Metropolises” (publication material from Berlin in 1982 to Bogotá in 2006), “Utopian Socialism”, the exhibition project “Belly of the Metropolis”(more than 15 years work), “Underground City”, “Woman in Architecture”, “Metropolitan Transport Networks” and “The Culture of the Coffee House” from my house in the centre of Delft to the University considering the material to be safer there than in my 300 year old wooden frame house.
(citaat uit persoonlijk verslag)
--------------------------------------------------------------

SCHADE
"De financiële schade voor IHAAU en de afdeling Geschiedenis bedraagt meer dan een half miljoen euro. Als je het onderzoek van de verschillende medewerkers dat verloren is gegaan, uitdrukt in gewerkte uren van een (fulltime) medewerker, kom je op 22,4 jaar.
De originele voorpagina van Le Figaro van 20 februari 1909: op die plek heeft Marinetti het Futuristisch Manifest gepubliceerd. De correspondentie van Cornelis van Eesteren met de invloedrijke architectuurhistoricus Sigfried Giedion. Zulk materiaal is vrijwel onvervangbaar. Tienduizenden dia's en foto's waren nog niet gedigitaliseerd.
Het eerste jaar na de brand ging tachtig procent van de tijd op aan wederopbouw en colleges voorbereiden… Door het gebrek aan bronnen en informatiemateriaal waren werkdagen van 14 uur normaal. Lezingen en artikelen konden vaak niet doorgaan, de publicatie van boeken die al in catalogi van uitgeverijen waren aangekondigd moesten worden uitgesteld."

 

--------------------------------------------------------------
Around 16:45 I leave with Axel the surroundings of the still smouldering building with its gaping wound. Near the Auditorium Maximum we look back and Axel asks: "What are all these white birds doing atop the clouds of smoke?" Nearly mechanical I answer: "These are my documents." This laconic comment turns out to be true very soon. In the course of the next days, I receive phone calls: people had found documents containing my name and address in the pastures of the surrounding countryside.
(citaat uit persoonlijk verslag)
--------------------------------------------------------------

HULP
"Wereldwijd hebben meer dan 200 mensen op onze oproep om te helpen gereageerd – vaak bekende persoonlijkheden.(Zie kadertje.) Alles bij elkaar zijn ons op persoonlijke titel zo'n 2500 boeken geschonken. Die zijn eerst opgeslagen in Duitsland, daar geïnventariseerd en vervolgens naar Nederland vervoerd. Een hele operatie, gecoördineerd door IHAAU-onderzoeker Dr. Holger Pump-Uhlmann, Momenteel liggen de boeken grotendeels in de kelders van Bouwkunde. Geen ideale situatie.
Sommige mensen zijn onvoorstelbaar vrijgevig geweest. De emeritus hoogleraar Hardt-Waltherr Hämer, ooit directeur van de Berlijnse aflevering van de beroemde Internationale Bau-Ausstellung, heeft ons zijn complete bibliotheek geschonken. Dertig strekkende meter. Ik heb geaarzeld: mag ik dat aannemen, moet die collectie niet in Berlijn blijven? Je voelt je verantwoordelijk. Zo'n collectie mag niet in de papierversnipperaar terecht komen. Ook niet over vijftig jaar."

WERK AFMAKEN (1)
"In principe had ik op 1 augustus 2009 moeten stoppen als hoogleraar. De eerste maanden na de brand heb ik dat ook serieus overwogen. De brand leek een teken aan de wand. Mene tekel!
Uiteindelijk heb ik besloten: nee, ik wil de mensen van het IHAAU niet in de steek laten. Ik wil dit instituut weer opbouwen. Gelukkig mag ik nog een jaar doorgaan, zodat ik in augustus 2010 een hopelijk bloeiend IHAAU kan overdragen aan mijn opvolger. Of liever nog: aan mijn twee opvolgers. Want slechts één hoogleraar voor dit instituut is armoedig.
De colleges moeten weer de oude kwaliteit krijgen, het onderzoek moet volledig worden hersteld. Dat zijn de belangrijke doelen. We moeten weer even productief worden als voor de brand. Juist daarom is het zo belangrijk dat we een belangrijk deel van de boeken weer in ons bezit kregen.
Zelf zou ik graag het tentoonstellingsproject 'Belly of the Metropolis' willen voltooien, over voedselconsumptie en de stad die als een soort gigantisch organisch lichaam al die voedsel- en afvalstromen verwerkt. Verschillende buitenlandse musea, waaronder het Museum of London, hebben enkele jaren geleden belangstelling voor het project getoond. Er is natuurlijk wel veel materiaal verloren gegaan."
Bollerey laat het thuis bewaarde concept voor de tentoonstelling zien. Wat meteen opvalt is de grote rijkdom aan thema's en subthema's. Hoogst intrigerend beeldmateriaal is bijeen gebracht. Van 'In 70 Jahren ißt der Mensch 1400 mal sein Gewicht' tot 'Der Mensch als Industriepalast'.

industriepalast

Fritz Kahn, Der Mensch als industriepalast (1926)

Alles komt langs in het concept. De industrialisatie van de voedselproductie, de technologie die wereldwijde voedselexport mogelijk maakte, de steeds grotere afstand tussen voedselproducent en –consument. Maar ook: de slachthuizen van Chicago, de riolen van Wenen en natuurlijk de hallen van Parijs – door de negentiende-eeuwse romanschrijver Emile Zola ooit vereeuwigd als 'le ventre de Paris'. Toen al: de buik van de metropool.
Schilderijen, fragmenten, 3D-tabellen, popsongs, historische tafelopstellingen: mozaïeksteentjes in een groter geheel dat een allesbehalve willekeurige indruk maakt. De zintuigen van de bezoeker moeten geprikkeld worden, zelfs de neus – met geurcomponenten.

WERK AFMAKEN (2)
"Ik zou de komende jaren ook graag een nieuwe, Engelse editie willen publiceren van '200 Jahre Architektur (1740-1940)'. In 1987 verscheen de eerste versie van dat boek. Maar na de val van de Muur kwam opeens veel meer materiaal beschikbaar in het voormalige Oostblok. Nu dat grotendeels in de brand verloren is gegaan, zal ik opnieuw op zoek moeten gaan naar afbeeldingen en bronteksten.
Het onderzoeksmateriaal wordt steeds minder toegankelijk. In bijvoorbeeld de British Library in Londen mag je nu van illustraties uit boeken van de jaren vijftig al zelf geen kopietjes meer maken. Alles moet je opvragen. Het is tegenwoordig ook stukken duurder. Ik heb dit jaar twintig euro betaald voor een afbeelding die ik graag tijdens een college wilde laten zien. Tja, ook architectuurmusea krijgen sinds de kredietcrisis minder subsidie en moeten zichzelf gaan bedruipen.""

VISIE
"Een Italiaanse architectuurhistoricus gaf ooit een artikel de titel: solo la storia e a l'altezza del tempo. Alleen de geschiedenis is op de hoogte van de tijd. Je kunt niet serieus over de toekomst nadenken zonder het verleden te analyseren. Ik heb altijd willen laten zien hoe belangrijk geschiedenis kan zijn. Het gaat niet alleen om het werk van vandaag.
Architecten lenen vaak een paar stijlelementen uit een historische periode en geven daar dan een ironische draai aan. Louter de vormen uit het verleden oppakken, dat hebben architecten door de eeuwen heen altijd gedaan. Maar bij architectuurgeschiedenis gaat het niet alleen om stijlen en typologieën. Welke economische situatie maakte bepaalde architectuur mogelijk? Wat waren de sociale en maatschappelijke gevolgen van een bepaalde architectuur? Door zich daar in te verdiepen, leren studenten ook hun eigen positie binnen de maatschappij te analyseren."

EIGEN WERK (1)
Het is prettig dat het met Christoph Grafe geschreven boek 'Cafés and Bars: the Architecture of Public Display (2007) positief is ontvangen en inmiddels een tweede druk beleeft. Het vormt een mooi voorbeeld van mijn aanpak: veel aandacht voor de maatschappelijke en culturele context. Het koffiehuis was een broedplaats voor verzet, revolutie, subversieve discussies. Koffiehuizen hebben een belangrijke rol gespeeld bij het ontstaan van de vrijhandel en het recht op een vrije meningsuiting: een Britse krant als The Guardian is in een koffiehuis ontstaan.
Het artistieke café kun je zien als vaste werkplek voor de schrijver, maar ook als een in de metropool geplaatste observatiepost. Een venster op de komedie of tragedie van het leven. Zo'n café heeft een eigen sfeer, die maakt dat de vaste bezoekers zich er thuis voelen. De tijd lijkt er langzamer te gaan. Heel anders dan Starbucks. Gelukkig zie je dat in steden als Wenen en Parijs zulke artistieke cafés een comeback beleven.
Het boek 'Architekturkonzeptionen der Utopischen Sozialisten', ontstond uit mijn proefschrift. Het utopisch socialisme was een politieke stroming in de vroege negentiende eeuw, die later door het marxisme overschaduwd zou worden. Je had idealisten als Robert Owen, die de arbeiders in zijn textielfabriek betere huisvesting, redelijke werkuren en onderwijs voor hun kinderen bood. Het bleek de productie in de fabriek ten goede te komen.
Deze vroege socialisten experimenteerden met zaken als een alternatief voor geld (labour notes) en coöperatieve winkels. Ze dachten ook dat architecten een bijdrage konden leveren aan een betere maatschappij. Als typisch product van mei 1968 herkende ik dat idealisme.
Al hebben ze hun idealen slechts voor een deel kunnen verwezenlijken, de utopische socialisten hebben via hun ideeën wel invloed gehad. Op het latere concept van volkshuisvesting, bijvoorbeeld. Het zijn geen denkbeelden die je nu nog één op één kan toepassen, maar je kunt ze gebruiken als inspiratiebron. Tenslotte zijn utopische gedachten altijd ontstaan uit kritiek op actuele misstanden. Vanuit een kritische houding alternatieven bedenken, daar is ook nu grote behoefte aan. Daarom beschouw ik 'Architekturkonzeptionen der Utopischen Sozialisten' als mijn meest geslaagde boek."

WERKOMGEVING
"De sfeer en de harmonie binnen het IHAAU zijn goed, maar de werkomstandigheden laten te wensen over. Wat ik zou willen veranderen? Meer mogelijkheden om je eigen werkplek een individueel en functioneel karakter te geven. Een omgeving waar je minstens acht uur per dag werkt, mag niet anoniem zijn. En er moet een einde komen aan die regel van maximaal 1 meter 20 aan boeken per medewerker. We hebben op onze werkplekken veel meer boeken nodig, alleen al omdat we jaarlijks zo'n 300 tot 400 studenten moeten begeleiden bij het schrijven van hun scriptie."

POSITIE
"We hebben geen stevige positie binnen de faculteit, al oordeelde een externe commissie twee jaar geleden dat het wetenschappelijk niveau van ons instituut hoog ligt. Ik werk hard, heb ook de fantasie om interessante thema's op te pakken, maar in public relations ben ik niet zo goed. En pr is belangrijk, want niemand kijkt achter het gordijn. Ik zou bijvoorbeeld moeten laten zien dat we een uitstekend eigen onderzoeksblad (Ezelsoren) maken, ondersteund door een advisory board die veel zwaargewichten telt. En ik zou regelmatig moeten wijzen op het feit dat de boeken van onze onderzoekers bij gerenommeerde uitgeverijen worden uitgegeven en vaak uitstekende recensies krijgen."

START
"Ik ben bij toeval de wetenschap ingerold. Ik wilde kinderboeken schrijven en illustreren en koos voor de Kunstacademie, ook om later – net als mijn moeder - als grafisch vormgever geld te verdienen. Maar ik had meer structuur nodig, dus ik ging aan de Freie Universität in Berlijn een journalistieke opleiding volgen. Daar bleken bijvakken als sociologie en kunstgeschiedenis zo interessant, dat ik die richting ben ingeslagen.
De ambitie om een kinderboek te maken heeft me nooit helemaal verlaten. Ik teken nog steeds en schrijf verhalen… Maar de komende twee jaar heb ik andere dingen aan mijn hoofd."

EIGEN WERK (2)

Surely, the power of attraction of the large city lies precisely in this (…) conflict between fascination and terror.
Franziska Bollerey - Mythos Metropolis: the city as a motif for writers, painters and film directors (2006)

"Grappig dat je begint over die wisselwerking tussen tekst en illustraties in Mythos Metropolis. Dat is inderdaad een kenmerk van mijn werk. Waarschijnlijk heeft dat iets te maken met mijn oude ambitie om illustratrice te worden. Beeld is voor mij heel belangrijk naast het geschreven of geselecteerde woord, ook in mijn colleges.
Je bent altijd op zoek naar dat ene beeld dat een passage op bijna magische wijze kan verduidelijken en versterken. Het is wetenschap, maar wetenschap die visueel onderbouwd is.

ferris

Hugh Ferriss, Crowding Towers (1929).

lonesome city dweller


Gelukkig heb ik een heel goed geheugen. En hier in mijn bibliotheek thuis kan ik nog heel veel beeldmateriaal vinden. Ik heb altijd interessant materiaal rond bepaalde thema's verzameld. Jammer genoeg is het grootste deel door de brand vernietigd.
Mythos Metropolis telt zo'n 150 pagina's. Ik koos bewust voor een boek van bescheiden formaat, maar in mijn hoofd zit ook de alternatieve versie: precies hetzelfde verhaal, over de fascinatie die de grote stad altijd heeft uitgeoefend op kunstenaars, maar dan verteld met andere citaten en ander beeldmateriaal.
De metropool als soms verleidelijk en soms angstaanjagend visioen - dat motief zie je steeds weer opduiken in romans, speelfilms en schilderijen. De kunstenaar, zo lijkt het, moet zich de stad eigen maken, zijn of haar eigen versie van de stad scheppen om zich er werkelijk thuis te kunnen voelen. Dat vergt kracht en fantasie. Op die manier voegen kunstenaars steeds weer dimensies toe aan die mythologie van de metropool."
Herbert Bayer, Einsamer Großstädter (1931), fotomontage

 

 

terug